Glymfatisch systeem Alzheimerpreventie
Door Jan Duymelinck | Natuurlijke Gezondheid | 29 september 2025
Je hersenen maken ook afval
Ons brein is geen ‘afvalvrije zone’. Net zoals in de rest van je lichaam komen er in de hersenen bij elke gedachte, beweging en prikkel afvalstoffen vrij. Denk aan eiwitten die verkeerd gevouwen zijn of reststoffen van energieverbranding. Als dit afval blijft liggen, kan het schade aanrichten. Vooral ophoping van amyloïd-beta en tau-eiwitten wordt gelinkt aan Alzheimer, en juist hier speelt het glymfatisch systeem en Alzheimer een cruciale relatie.
Amyloïd-beta is een klein stukje eiwit dat ontstaat uit een groter voorloper-eiwit (APP: amyloïd precursor protein). Normaal wordt dit netjes afgebroken en afgevoerd. Als dit fout loopt, klonteren de stukjes samen tot plaques die de communicatie tussen zenuwcellen verstoren.
Tau-eiwitten zijn normaal onmisbaar: ze stabiliseren de interne transportbuizen (microtubuli) in de zenuwcel. Bij Alzheimer worden ze chemisch veranderd (hypergefosforyleerd), waardoor ze samenklonteren in “neurofibrillaire kluwens”. Deze blokkeren het transportsysteem in de cel, alsof er opstoppingen in de interne snelwegen ontstaan.
Hersencellen: levenslang meegaan, maar wel voortdurend in beweging
In tegenstelling tot veel andere cellen in je lichaam (zoals huid- of darmcellen) worden de meeste neuronen niet voortdurend vervangen. De hersencellen waarmee je geboren wordt, moeten dus vaak je hele leven functioneren.
Dat betekent dat het onderhoud binnenin elke neuron cruciaal is:
- Elke dag worden er nieuwe eiwitten geproduceerd, nodig voor communicatie, herstel en energievoorziening.
- Tegelijk worden oude of beschadigde eiwitten afgebroken en gerecycled door het proteasoom (de interne versnipperaar) en via autofagie (een proces waarbij celonderdelen worden hergebruikt).
Wanneer dit systeem faalt, stapelen verkeerd gevouwen eiwitten zoals amyloïd-beta en tau zich op, waardoor de kans op celbeschadiging en neurodegeneratieve ziekten sterk toeneemt.
Wat is APP (Amyloïd Precursor Protein)?
Omdat amyloïd-beta uit APP ontstaat, is het belangrijk te begrijpen wat dit eiwit normaal doet.
APP is een groot membraaneiwit dat in bijna alle cellen voorkomt, maar in de hersenen een speciale rol speelt:
- Ondersteuning van groei en herstel: APP helpt zenuwcellen bij het vormen en versterken van verbindingen (synapsen).
- Transport in de cel: APP draagt bij aan het verplaatsen van belangrijke stoffen binnen neuronen.
- Bescherming: sommige afbraakproducten van APP werken beschermend tegen oxidatieve stress en ondersteunen herstel.
APP is dus niet schadelijk op zich. Het probleem ontstaat pas wanneer het door de ‘verkeerde enzymen’ wordt geknipt:
- Gezonde afbraak (α-secretase) → levert beschermende en nuttige stukjes.
- Foute afbraak (β- en γ-secretase) → levert amyloïd-beta, dat kan samenklonteren tot plaques.
De manier waarop APP verwerkt wordt, bepaalt dus of het een vriend of vijand voor je hersenen wordt. Dit is een belangrijk inzicht in de relatie tussen het glymfatisch systeem en Alzheimer.
Het glymfatisch systeem: de schoonmaakploeg van de hersenen
Pas in 2012 ontdekten onderzoekers dat de hersenen een eigen reinigingssysteem hebben: het glymfatisch systeem. Je kan het vergelijken met het lymfatisch systeem in je lichaam, maar dan specifiek voor de hersenen.
Hoe werkt dit?
- Hersencellen zetten ’s nachts wat meer ruimte tussen zich, zodat hersenvocht kan doorstromen.
- Dit vocht spoelt afvalstoffen weg langs de bloedvaten.
- Astrocyten, steuncellen in je hersenen, regelen dit proces via kleine kanaaltjes (aquaporines).
Kortom: het is alsof er ’s nachts een afvalwagen door je brein rijdt.
Het proteasoom: de interne versnipperaar
Het proteasoom is een enzymatisch complex in de cel dat kapotte of verkeerd gevouwen eiwitten in kleine stukjes knipt. Deze stukjes worden vervolgens gerecycled tot bouwstenen voor nieuwe eiwitten.
- Proteasoom = versnipperaar voor foute eiwitten.
- Autofagie = recyclingfabriek voor celonderdelen.
- Glymfatisch systeem = afvalwagen die de extracellulaire ruimte schoonspoelt.
Als één van deze systemen faalt, stijgt de kans op ophoping van giftige eiwitten. Dat verklaart waarom onderzoekers steeds vaker wijzen op de wisselwerking tussen glymfatisch systeem en Alzheimer.
Waarom slaap zo belangrijk is
Tijdens de diepe slaap draait het glymfatisch systeem op volle toeren. Bij te weinig of slechte slaap stapelt afval zich op, waardoor de kans op Alzheimer en Parkinson groter wordt.
Wetenschappelijk onderzoek toont zelfs aan dat slapen op de zij de meest efficiënte positie is voor glymfatische reiniging, vergeleken met rug- of buikligging. Dit onderstreept hoe sterk de link is tussen slaapkwaliteit, het glymfatisch systeem en Alzheimerpreventie.
Ook leefstijl speelt mee: het MIND-dieet voor hersengezondheid kan de werking van het glymfatisch systeem ondersteunen en zo bijdragen aan een veerkrachtig brein.
Wat kan jij doen?
Je kan het natuurlijke glymfatisch systeem actief ondersteunen door gezonde keuzes in je dagelijks leven:
- Slaap: streef naar 7–8 uur kwalitatieve slaap in een vast ritme. Onderzoek toont dat slapen op de zij de meest efficiënte positie is voor glymfatische reiniging.
- Voeding: eet rijk aan antioxidanten (groenten, bessen) en omega-3 vetzuren (lijnzaad, walnoten, vette vis). Kijk ook eens naar het MIND-dieet voor hersengezondheid.
- Microbioom: een gezond microbioom, ondersteund door vezelrijke voeding zoals chicorei, helpt indirect bij Alzheimerpreventie.
- Beweging: stimuleert de doorbloeding en daarmee ook de werking van het glymfatisch systeem.
- Stress verminderen: chronische stress verstoort zowel je slaap als de cellulaire schoonmaakprocessen.
- Beperk alcohol en overgewicht: beide vertragen de werking van dit systeem en verhogen zo het risico op cognitieve achteruitgang.
Conclusie: De nieuwe Alzheimer-bloedtest kan aantonen of er al problemen zijn. maar echte preventie zit in het dagelijks ondersteunen van je brein. Voeding, slaap, beweging en stressbeheer vormen samen de sleutel om je hersenen schoon en veerkrachtig te houden.
Daarom krijgt de relatie tussen het glymfatisch systeem en Alzheimer vandaag zoveel aandacht. Dit natuurlijke schoonmaakmechanisme verklaart waarom leefstijl minstens zo belangrijk is als medische innovatie. Lees hierover meer in ons artikel: Alzheimer en de afvalophaaldienst in je hersenen.
📚 Bronnen
- Ciechanover, A., & Kwon, Y. T. (2015). Proteasomal degradation: activation, regulation and function. Nature Reviews Molecular Cell Biology, 16(1), 30–44.
- Iliff, J. J., et al. (2012). A paravascular pathway facilitates CSF flow through the brain parenchyma and the clearance of interstitial solutes. Science Translational Medicine, 4(147), 147ra111.
- Lee, H., et al. (2015). The effect of body posture on brain glymphatic transport. Journal of Neuroscience, 35(31), 11034–11044.
- Nedergaard, M., & Goldman, S. A. (2016). Glymphatic failure as a final common pathway to dementia. Science, 370(6512), 50–56.
- Xie, L., et al. (2013). Sleep drives metabolite clearance from the adult brain. Science, 342(6156), 373–377.
- Zhang, H., et al. (2011). APP processing in Alzheimer’s disease. Molecular Brain, 4, 3.
- Müller, U. C., Deller, T., & Korte, M. (2017). Not just amyloid: physiological functions of the amyloid precursor protein family. Nature Reviews Neuroscience, 18(5), 281–298.